Miasto nazywano „srebrnym” trochę na wyrost. Wprawdzie wydobywano ołów i srebro, ale tego drugiego było niewiele… Za to pewne jest, że w czasach największej świetności było tu aż 300 kopalń wydobywających rudę ołowiu. Stąd pochodzi również Zlepieniec Parczewski. Czerwona skała osadowa, nie wydobywana nigdzie indziej. Dla mnie Olkusz zawsze będzie się kojarzył z Olkuską Fabryką Naczyń Emaliowanych. Pracowali tu ludzie z Olkusza i pobliskich wiosek. Olkuskie garnki emaliowane poza granicami kraju były dosłownie rozchwytywane. I znowu sprawdza się przysłowie: „Cudze chwalicie, swego nie znacie”.
SPIS TREŚCI:
- Odrobina historii
- Muzeum Regionalne PTTK im. Antoniego Minkiewicza
- Pomnik rycerza i Brama Krakowska
- Muzeum Afrykanistyczne
- Muzeum Twórczości Władysława Wołkowskiego
- Kolekcja Minerałów Ziemi Olkuskiej
- Baszta i mury obronne
- Bazylika kolegiacka św. Andrzeja Apostoła
- Podziemny Olkusz I
- Rynek i Podziemny Olkusz II
- Jak tam dojechać ?
- Mapka i kolejność zwiedzania
- Poznaj najbliższą okolicę
Odrobina historii

Początki wydobycia złóż ołowiu sięgają VIII w. p.n.e. Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi z 1257 r. Od czasów Kazimierza Wielkiego następuje szybki rozwój miasta. W XV w wyczerpują się płytko położone pokłady ołowiu, więc buduje się sztolnie, by zwiększyć wydobycie. Dobra passa nie trwa długo. Szwedzi kilkakrotnie plądrują miasto. W 1712 r zapadają się dwie największe sztolnie. Miasto trawią pożary. W 1772 r Olkusz plądrują rosyjskie oddziały Aleksandra Suworowa. Jest koniec XVIII w a miasto znajduje się w ruinie. Rok 1794 – okupacja Pruska. Rok 1795- zabór austriacki. Dopiero w roku 1809 Olkusz znajduje się w granicach księstwa Warszawskiego a po sześciu latach w Królestwie Polskim. Wznowiono wydobycie rud ołowiu, choć na mniejszą skalę. W 1907 r przemysłowiec Peter Westen otworzył Fabrykę Garnków Blaszanych ( obecnie Emalia Olkusz). Z fabryką wiąże się kawał historii miasta. Jak wiadomo Olkusz był wtedy pod zaborem rosyjskim a w mieście istniały tylko dwa zakłady, zatrudniające kilka osób. Fabryka stała się wybawieniem dla mieszkańców i „rozruszała” to stare miasto. W latach 70-tych było zatrudnionych 6000 osób. Rozwój fabryki zmarginalizował górnictwo, choć istniały jeszcze trzy kopalnie. Obecnie fabryka wciąż produkuje garnki, choć na mniejszą skalę. Jeśli chodzi o wydobycie ołowiu, w grudniu 2021 r zalano ostatnią kopalnię Olkusz-Pomorzany.
Muzeum Regionalne PTTK im. Antoniego Minkiewicza
Aby dostać się na miejsce musimy przejść przez Rynek. Zwiedzanie miasta proponuję zacząć właśnie od tej atrakcji, ponieważ jest najkrócej otwarta.

Muzeum powstało w 1911 r. i mieści się w zabytkowej kamienicy „Batorówka”.
Trzeba tu dodać, że wiele okien w kamienicach, dekoracje w mieście i okolicy, jest zrobionych z czerwonego kamienia. Jest to w większości kamień zwany: „Zlepieniec Parczewski”. Wydobywało się go tylko i wyłącznie w tym mieście.
Wchodzimy do przedsionka, gdzie jest wejście do restauracji „Batorówka”. Na lewo widać schody prowadzące do góry i tam się właśnie udajemy.

Na piętrze po lewej stronie klatki schodowej, kupimy bilety. Jeśli zagadacie do pani, która tam urzęduje opowie wam wiele ciekawych faktów, związanych z miastem. Do zwiedzania udostępniono kilka pomieszczeń. Trafiłam akurat na okresową wystawę dotyczącą harcerstwa w regionie. Zwróćcie uwagę na przepiękne stylowe kasetony na suficie.

Tu również widać elementy ze Zlepieńca Parczewskiego: futryna drzwi, okrągłe kule, duże fragmenty skały…

Zobaczymy narzędzia górnicze, minerały i jurajskie skamieliny. Są i przedmioty codziennego użytku: drewniane , malowane skrzynie, misy, kołowrotki…
Mam wrażenie, jakby muzeum było tu od zawsze. Pani, z którą rozmawiałam pracuje w nim od 50-ciu lat! To jedno z miejsc, które koniecznie musisz zobaczyć!
CZYNNE: | wtorek-niedziela | 9.00-14.00 |
poniedziałek | NIECZYNNE |
BILETY: | normalny | 12 zł |
ulgowy | 8 zł |
Pomnik rycerza i Brama Krakowska
Kolejne trzy muzea znajdują się w tym samym budynku. A raczej w trzech budynkach połączonych ze sobą. A dojdziemy do nich przechodząc obok pomnika rycerza-halabardnika, przy którym zrekonstruowano fundamenty Bramy Krakowskiej.

W miejscu, gdzie stoi pomnik rycerza znajdowała się jedna z bram miejskich, zwana Bramą Krakowską ale o tym opowiem wam później.

Pomnik rycerza postawiono w 1993 r. W ręce trzyma halabardę, którą od XVI w nosiła straż miejska bądź pałacowa. Drugą ręką podtrzymuje tarczę z herbem miasta.
Muzeum Afrykanistyczne

Wejście do Muzeum Afrykanistycznego znajduje się przy ul. Szpitalnej 32, w budynku dawnego olkuskiego szpitala.

W budynku znajdują się jeszcze dwa muzea połączone klatką schodową. Na miejscu jest sklepik z pamiątkami i kasa. Istnieje możliwość zakupu tańszego biletu łączonego na wszystkie trzy muzea.

Muzeum Afrykanistyczne im. Bogdana Szczygła i Bożeny Szczygieł-Gruszyńskiej zawiera ponad 1000 eksponatów. W 1971 r państwo Szczygieł podarowali swoje prywatne zbiory z podróży do Afryki. Był to początek muzeum. Od tamtej pory znacznie zwiększyła się ilość darowanych przedmiotów przez osoby prywatne. W rezultacie muzeum rozrosło się do kilku sal wystawowych.

Znajdziecie tu przedmioty codziennego użytku, stroje, ozdoby…. posążki….

Na uwagę zasługuje spora kolekcja masek rytualnych.

Muzeum posiada kolekcję sztuki i malarstwa Czarnej Afryki, im. Anny i Leona Kubarskich. Państwo Kubarscy dostarczali eksponaty systematycznie od 2001r, co spowodowało otwarcie kolejnego działu.

Aby zrozumieć przedstawione przedmioty najlepiej skorzystać z przewodnika Audio.
Bilet łączony na trzy muzea: | |
normalny | 21 zł |
ulgowy | 13 zł |
CZYNNE: | |
wtorek-sobota | 9.00-16.30 |
poniedziałek i niedziela | NIECZYNNE |
BILETY: | |
normalny | 11 zł |
ulgowy | 7 zł |
Muzeum Twórczości Władysława Wołkowskiego

W pobliżu Muzeum Afrykanistycznego, dosłownie „dwa kroki” dalej mieści się Muzeum Twórczości Władysława Wołkowskiego. Wystawa jest w Dworku Machnickich, pochodzącym z 1840 r. Ostatnią właścicielką dworu była Ewa Machnicka-Bejgier, która na początku lat 70. XX w. sprzedała zabytkowy dom miastu. Obecnie mieści się w nim olkuskie Centrum Kultury i jest on połączony z sąsiadującym budynkiem olkuskiego szpitala. Wejście do obu budynków pozostaje to samo.

Władysław Wołkowski (1902 – 1986) był nazywany „Michałem Aniołem wikliny”. I powiem szczerze coś w tym jest!

Prace wystawione w muzeum są niesamowite. Nie miałam pojęcia, że z wikliny można wykonać TAKIE rzeczy!

Prace Wołkowskiego były wystawiane w Londynie, Berlinie, Nowym Jorku i Paryżu. Zdecydowanie wyprzedzał swoją epokę.

Eksponowana kolekcja jest największym zbiorem jego prac. Wołkowski projektował meble na zamówienie dworu królewskiego Belgi!!
Oprócz mebli, makat i historycznych kompozycji zobaczymy także szkice artysty.
CZYNNE: | wtorek-sobota | 9.00-16.30 |
ostatnie wejście | 16.00 | |
niedziela-poniedziałek | NIECZYNNE |
CENNIK: | normalny | 10 zł |
ulgowy | 6 zł |
Bilet łączony na trzy muzea: | |
normalny | 21 zł |
ulgowy | 13 zł |
Kolekcja Minerałów Ziemi Olkuskiej i Skamieniałości Jury Krakowsko- Częstochowskiej

W tym samym budynku jest kolejne muzeum: „Kolekcja minerałów„. Na potrzeby wystawy zaadaptowano dwa pomieszczenia. To niewielka przestrzeń, choć kolekcja jest OGROMNA!

Znajdziemy tu skamieliny gąbek, koralowców, kruszce i skały wydobywane na terenie Olkusza i okolic.

Duże wrażenie zrobiły na mnie amonity, czyli inaczej skamieniałe, płaskie muszle skręcone na kształt spirali. Sama mam kilka takich w domu a można je było znaleźć na posesji, w lesie, wbite w kostkę chodnikową… Taka to właśnie ciekawa okolica.

I tu znowu dochodzimy do zlepieńca parczewski. Jak już pisałam wcześniej ta czerwona skała miała swoje pokłady w dzielnicy Olkusza Parcze. Zlepieniec był wydobywany w Olkuszu przez 600 lat! Uważa się, że były to jedyne złoża w Polsce, niespotykane nigdzie indziej. Pochodził z morza a w jego składzie można odnaleźć szczątki małży. Kamień miał istotne znaczenie dla miasta. Był wbudowywany w budynki, również mury obronne miasta. Służył do zdobienia okien, framug, kominków.
Godziny otwarcia i cennik są takie same, jak Muzeum Afrykanistyczne.
Baszta i mury obronne

Baszta obronna znajduje się na wprost Dworku Machnickich. Nie jest autentyczna a jedynie skrzętnie odbudowana na odkrytych przypadkiem fundamentach. Prawdziwe mury obronne postawiono przed rokiem 1366 za sprawą Kazimierza Wielkiego. Zostały wzniesione z ciosów piaskowcowych oraz łamanego piaskowca i wapienia. Szerokość przy ziemi wynosiła 1,7 m. Wzdłuż całej długości biegła uliczka przymurna. Mur obronny posiadał baszty. Łącznie było ich 15.

Podczas spacerowania po mieście można zauważyć miejsce, w którym niegdyś stała brama wjazdowa do miasta, zwana Bramą Krakowską.

Od strony ulicy Sławkowskiej zaznaczono kamieniami miejsce, gdzie była druga brama wjazdowa do miasta, zwana Bramą Sławkowską. Niestety nie został ani jeden oryginalny fragment obu bram.
Bazylika kolegiacka św. Andrzeja Apostoła

Bazylika św. Andrzeja Apostoła powstała na przełomie XIII i XIV w. Do budowy użyto czerwonej cegły i zlepieńca parczewski, o którym pisałam już wcześniej. Rozbudowano go za panowania Kazimierza Wielkiego.

Znajdziecie tam przepiękny renesansowy ołtarz główny z XVII w, ołowianą chrzcielnicę z XVI i Poliptyk Olkuski z XV w. Autorem poliptyku jest Jan Wielki- malarz i współpracownik Wita Stwosza!

W XV w dobudowano kaplicę św. Anny, w której znajduje się tu oryginalny „Krzyż Gwarków”. W XVII w olkuscy górnicy (gwarkowie) ufundowali krzyż, odlany z wydobywanego srebra.


Już od wejścia widać ośmiokątne filary przedstawiające figury geometryczne i wizerunki świętych. Namalowano je w latach sześćdziesiątych metodą sgraffito. Tą samą metodą zdobiono zamek w czeskiej miejscowości Krumlov, Halę Spacerową w Szczawnie Zdrój i Dom pod Przepiórczym Koszem w Legnicy.

Kolejnym bezcennym zabytkiem są jedne z najstarszych organ w Polsce. Organy Hansa Hummla z pierwszej połowy XVI w posiadają oryginalny mechanizm i większość z 1776 piszczałek. Bazylika organizuje koncerty organowe.
W zasadzie jest otwarta cały dzień, ale najpewniejsze są godziny przed mszą św.:
- niedziele i święta:7:00, 8:30, 10:00, 11:30, 13:00, 17:00
- dni powszednie, w zależności od miesięcy: 8.00 (zawsze) i 17.00 lub 18.00
Podziemny Olkusz I
Podziemny Olkusz to nowy projekt, który miasto zawdzięcza burmistrzowi. Przynajmniej tak mówią olkuszanie. Muzeum dzieli się na dwie części. Jedna jest pod rynkiem, w miejscu gdzie dawniej znajdował się ratusz. Druga część znajduje się w piwnicach dawnego Kwartału Królewskiego, gdzie urzędowały górnicze władze. I od tego miejsca zaczniemy, ponieważ jest najbliżej bazyliki.

Budynek starego starostwa, stanowił miejsce urzędowani olkuskiego żupnika i wójta. Oprócz królewskiego nadzoru kopalń, budynek stanowił królewską mennicę.

Piwnice kryją ekspozycję poświęconą rozwojowi górnictwa.

W ponad 300 istniejących kopalniach wydobywano rudę ołowiu i srebro. Stąd pochodzi nazwa: „Srebrne miasto”.

Na terenie ulicy Parcze, Cegielnianej i Wapiennej wydobywano zlepieniec parczewski. Skała stanowi jeden z symboli miasta.

Na jednej z ekspozycji możemy zobaczyć kopię Srebrnego Krzyża Gwarków Olkuskich. Oryginał całkowicie wykonany ze srebra, znajduje się w kościele św. Andrzeja, w kaplicy św. Anny. Krzyż ufundowali w XVII w. olkuscy górnicy.

CZYNNE | wtorek-niedziela | 9.00-18.00 |
poniedziałek | NIECZYNNE | |
ostatnie wejście | 16.30 |
CENNIK (bilety indywidualne) | |
normalny | 20 zł |
ulgowy | 15 zł |
audioprzewodnik | 7 zł |
usługi przewodnika | 150 zł |
Rynek i Podziemny Olkusz II


Rynek jest na planie prostokąta. Zwykle na środku stoi Ratusz, ale nie tutaj… Został rozebrany wraz z kilkoma innymi zabytkami na początku XIX w. Na środku ogromnego placu są dwie fontanny. Część placu zajmują parkingi.

Tutaj również znajdziemy figurki olkuskich gwarków, którzy przypominają o górniczej historii miasta. Figurek jest 18 i są rozstawione przy najważniejszych zbytkach. O tym jednak opowiem w osobnym wpisie.

Murowana kamienica z XV w należała niegdyś do marszałka wielkiego koronnego i starosty rabsztyńskiego, Zygmunta Myszkowskiego. Jako ciekawostkę dodam, że pod kamienicą są cztery kondygnacje piwnic. Najgłębsza jest 16 metrów pod ziemią!

Gotycki portal, przy ulicy Kościuszki 16, stanowi bramę wjazdową i został tu przeniesiony z rozebranego w XIX w kościoła augustianów. Jest zrobiony ze zlepieńca parczewskiego, o którym już tu pisałam.

W taki oto sposób dochodzimy do drugiej części muzeum: Podziemny Olkusz. Wejście znajduje się na środku Rynku, dokładnie tam, gdzie stał Ratusz.

Schodzimy do piwnic Ratusza. Ta część muzeum jest mniej „obrazowa”. Mamy tu dużo wiadomości, które należy przeczytać i może to być nużące dla dzieci.

Mimo iż obie części muzeum stanowią spójną całość, zdecydowanie bardziej spodobała mi się ta część pod starostwem, która opowiadała o górniczej historii miasta.

Nazwa muzeum: „Podziemny Olkusz” stanowi kwestę sporną, ponieważ podziemia po których się poruszamy to poziom „0”. Oznacza to, że właściwie nie zwiedzamy podziemi a parter budynków. Na ulicach, przez wieki, nanosił się piach, gruz, zgliszcza po pożarach i w taki sposób poziom gruntu w mieście podniósł się o kilka metrów. Zwiedzając „Podziemny Olkusz”, poruszamy się parterem. Dodatkowo, pod wieloma budynkami znajdują się jeszcze prawdziwe piwnice z XIV w. Pod niektórymi kamienicami ( np. tam, gdzie jest „Batorówka” i Muzeum Regionalne) jest wejście do szybu górniczego! Przed włodarzami miasta jeszcze sporo do odkrycia.
Jak tam dojechać ?
Olkusz jest miastem powiatowym w województwie małopolskim. Znajduje się między Krakowem a Dąbrową Górniczą. Dojedziemy tam z:
Krakowa | w 45 minut | 40 km | DSK94 |
Gliwic | w 55 minut | 70 km | DW902 i DK94 |
Częstochowy | w 1:15 minut | 95 km | A1 i DK94 |
Radomia | w 2:20 minut | 200 km | S7 |
Polkowic | w 3:25 minut | 340 km | A4 |
Znam dwa bezpłatne parkingi w dwóch różnych częściach miasta i jeden płatny w centrum a właściwie wprost na Rynku. Na mapce są oznaczone punktami: „Start” i „Koniec”.

Parking bezpłatny jest między ul. Mickiewicza a główną drogą DK94 i znajduje się 500 metrów i około 10 minut od Rynku (na pieszo). Dokładny adres: ul. Mickiewicz 18 pod hotelem Viktoria.
Współrzędne parkingu: 50.2820614N, 19.5579317E

Drugi bezpłatny parking znajduje się pod Biedronką, na ulicy Sławkowskiej 11. Co ciekawe, na wprost, po drugiej stronie ulicy jest market Lidl i tam parking jest płatny!!!

Parking na Rynku płatny w 2023 r:
- 2 zł za każdą rozpoczętą godzinę
- 15 zł/ cały dzień
Strefa płatnego parkowania dotyczy dni powszednich:
- poniedziałek-piątek: 8.00-17.00
Mapka i kolejność zwiedzania
Na mapie w miejscu z napisem START zaznaczono parking przy hotelu Viktoria. W miejscu z napisem KONIEC, zaznaczono parking przy Biedronce. Oba parkingi są bezpłatne.
- Początek zwiedzania zależy od tego, gdzie zaparkowaliście i czym przyjechaliście. Ponieważ na ulicy Sławkowskiej (przy Biedronce) znajduje się duży darmowy parking, zwiedzanie zaczynam od tego miejsca.
- Ruszamy ulicą Sławkowską w stronę Rynku i już po przysłowiowych 5-u minutach dochodzimy na miejsce.
- Pierwsze co obejrzymy to kamienica, w której od lat mieści się Muzeum Regionalne PTTK im. Antoniego Minkiewicza. Zaczynamy zwiedzanie od tego miejsca ponieważ jest czynne tylko do godziny 14.00.
- Na chwilę opuszczamy Rynek ulica Krakowską. Przejdziemy obok rycerza-halabardnika, który stoi w tym miejscu od 20-u lat… i znajdziemy się pod budynkiem przy ulicy Szpitalnej 34.
- W budynku, który łączy się z zabytkowym dworkiem Machnickich, mieści się Muzeum Afrykanistyczne z bogatymi zbiorami państwa Szczygieł oraz Muzeum Wołkowskiego, zawierające prawdziwe cuda z wikliny. Jest tu i trzecie muzeum: Kolekcja minerałów Ziemi Olkuskiej.
- Na wprost Dworku jest Baszta i zrekonstruowane mury obronne.
- Kilka kroków dalej znajdziemy się przy Bazylice Kolegiackiej św. Andrzeja w Olkuszu. Trzeba ją koniecznie zobaczyć.
- Wchodzimy na Rynek, gdzie w jednej z kamienic zaczyna się największa atrakcja w mieście: Muzeum Podziemny Olkusz. Muzeum powstało w podziemiach budynku, olkuskich władz górniczych. Wyjątkowo ciekawe miejsce o tematyce górniczej.
- Ostatnie na mojej liście są piwnice dawnego Ratusza znajdujące się na środku Rynku. Ta część Podziemnego Olkusza poświęcona jest historii miasta, astronomii i codziennym życiu średniowiecznego miasta.
Poznaj najbliższą okolicę:

Potężne buki, jaskinie, skały i tajemnicze schody… do nikąd… Zapraszam do rezerwatu „Pazurek”, dosłownie 9 km od Olkusza!
Jeśli jesteś ciekaw, co to za miejsce, zapraszam na wpis:

4,5 km od Olkusza stoi dumnie, przywrócony do życia, potężny Zamek Rabsztyn. W środku kawiarnia, dziedziniec i murowana wieża. A jeśli będziecie mieli szczęście, traficie na prawdziwy Turniej Rycerski!
Możesz o tym przeczytać we wpisie:

10 minut od Olkusza (czyli 7 km), znajduje się największa pustynia w Europie. I choć powstała za sprawą człowieka, to chodzą słuchy, że diabeł maczał w tym paluchy… Jeśli jesteś ciekaw co ma do zaoferowania (oprócz kopy piachu 🙂 ), to zapraszam na bloga: